ROCZNICA UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA
„Przypadki wielkie narodów i rewolucje, które odmieniają ich stan, rząd, prawa, ich związki z innymi narodami, pociągają za sobą odmiany w Europie”.
Takim „wielkim przypadkiem” były niewątpliwie wydarzenia, których świadkami we wtorek 3 maja 1791 była sejmująca Warszawa, a gdy wieści rozeszły się szerzej najpierw cała Polska, a później zaskoczona Europa.
229 lat temu Sejm Czteroletni po burzliwej debacie przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja. Była drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli.
Konstytucja 3 Maja stanowi ważny element pamięci zbiorowej, bez której żadna wspólnota istnieć nie może.
Celem ustawy rządowej miało być ratowanie Rzeczypospolitej, której terytorium zostało uszczuplone w wyniku I rozbioru przeprowadzonego przez Prusy, Austrię i Rosję w 1772 r. Konstytucja została uchwalona na Zamku Królewskim w Warszawie.
Dokument zmienił ustrój państwa na monarchię konstytucyjną. Regulował zasady funkcjonowania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wprowadzał trójpodział władzy na: ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą oraz znosił wolną elekcję i zasadę liberum veto. Ograniczył znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi. Gwarantował tolerancję religijną. Zgodnie z zapisami, chłopi zostali wzięci pod ochronę państwa. Ustawa rządowa zapowiadała także reformę sądownictwa.
Próby przeprowadzenia reform zawartych w Konstytucji zostały zniweczone już w połowie 1792 roku przez konfederację targowicką zawiązaną w porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej. Po utracie niepodległości w 1795 roku, przez 123 lata rozbiorów, konstytucja była symbolem dążeń narodu, dokumentem przypominającym o tradycjach niepodległościowych naszego państwa. Później odwoływali się do niej także twórcy konstytucji polskich w XX wieku.
Jak każda konstytucja, była to ustawa zasadnicza, tworząca zręby ustroju. W przekonaniu jej twórców i naszym była ona potrzebna do sprawnego funkcjonowania państwa.
Ustawa Rządowa była przedmiotem podziwu światłych środowisk europejskich jako druga ustawa tego rodzaju na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, uchwalonej w roku 1787. Mimo jej unicestwienia pozostawiła ważne przesłanie dla Polaków na przyszłość, jak osiągać bez przemocy porozumienie w podstawowych dla dobra publicznego sprawach .
Magdalena Michalik